5-modul: Biologik ta’limda oʻquvchilar fikrlash qobiliyatlarini tarkib toptirish

1-mavzu: Biologiyani oʻqitishda oʻquvchilarda mustaqil fikrlashni tarkib toptirish

KEYS TOPSHIRIG`I

1-Keys. O`zbekistonning   Birinchi  Prezidenti I.A.Karimov “Shu  joyda yana bir  savolga  duch  kelamiz:  bolalar qaysi sinfdan boshlab mustaqil fikr  yurita  boshlaydi. Umuman maktablarda  bolalar mustaqil  fikr  yuritishga o`rgatiladimi?

         Demokratik jamiyatda  bolalar, umuman har bir  inson  erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashga o`rganmasa, berilgan  ta’lim samarasi past bo`lishi  muqarrar”  deydi, o`z nutqlarida.

Savol:

1. Bolalar qaysi sinfdan boshlab mustaqil fikr  yurita  boshlaydi?
2.  Umuman maktablarda  bolalar mustaqil  fikr  yuritishga o`rgatiladimi?
3. Siz bu  fikrga  qanday  qaraysiz?
4. Bu boradagi  muammolarni qanday bartaraf qilish mumkin?

TALABALAR UCHUN KO`RSATMA

1. Keys mohiyatini yetarlicha anglab oling.

2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.

3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.

4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.

5. O`z fikringizni bayon eting.

KEYSNI YECHISH JARAYONI:

1. Talabalar keys moxiyatinii u bilan tanishish kichik guruxda muxakama qilinadi.

2. Talabalar kichik gurux a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.

3. Muamoni xal etishda dastlab o`quvchilarda mustaqil fikrlash va ijodiy faoliyatga  o`rgatilmaslik sabablarini aniqlang va tizimlashtiring

4. Ushbu muammolarni bartaraf etishning  asosiy yo`larini aniqlang.

5. Preziden nutqida berilgan muammo bo`yicha o`quvchilar tomonidan berilgan fikrlar taxlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.

2-mavzu: Biologiyani oʻqitishda oʻquvchilarda  ijodiy  fikrlashni tarkib toptirish

“Ekologiya va tabiatni muhofaza  qilish” fanidan topshiriq.

t\r	Obyektning  rasmi	t\r	Nomi	t\r	Ekologik muhitga  moslashish  hususiyati
1		A	Chivin lichinkalari	I
2		B	Portugaliya yelkanchasi	II
3		S	Yeyxorniya	III
4		D	Epifit (barmeleya) о‘simlik	IV
5		YE	Kaola  ayiqchasi	V
6		F	О‘n oyoqli qisqichbaqa	VI
7		J	Viktoriya Regiya	VII
8		I	Gorchak balig‘i va baqachanoq	VIII

Berilgan  topshiriqni bajarish   jarayonida talaba Blum taksonomiyasi  bо‘yicha о‘quv maqsadlarining bilish, tushunish, qо‘llash, sintez, tahlil, xulosa bosqichlari amalga oshiriladi. Bilish – barcha obyektlarni taniydi, tushunish-qanday muhitda yashashini  tushunadi, qо‘llash – bilimidan foydalanib muhit turlarini va obyektlarni ajratadi, tahlil va sintezda organizmlardagi  muhitga moslashgan belgilarini  tahlil qiladi,  bilganlarinii  umumlashtirib xulosa qiladi va oxirgi bо‘sh jadvalni tо‘ldiradi.  Bu topshiriq “Mental xarita” usulida talabalar bilish  faoliyatini  faollashtirishga olib keladi. Vazifani  bajarish  jarayonida  fanlar  bilan  aloqadorlik, ya’ni, metakompitensiyalar shakllanadi.

Rasmli topshiriq. Kembriy va ordovik davridagi hayot. Topshiriq. 1.Rasmda tasvirlangan hayvonlarning nomlarini va ularning hozirgi davrdagi  turlari haqida nimalarni  bilasiz?

Rasmli topshiriq. va Ordovik  va Silur davridagi hayot.  Topshiriq. 1.Rasmda  dengiz va quruqlik muhiti  tasvirlangan. Mazkur  tasvirni hozirgi davr  bilan  qiyoslab tavsif bering. hayvonlarning nomlarini va ularning hozirgi davrdagi  turlari haqida nimalarni  bilasiz?

Jadvalli topshiriq. Quyidagi jadvalga  yeralar, unga  mansub davrlar va shu davrlardagi asosiy biologik о‘zgarishlarni yozib tо‘ldiring (misollar yozing)

6-modul: Biologiya oʻqitish metodlari

17-mavzu: Biologiyani o’qitishda foydalaniladigan metodlar va usullar.

KEYS TOPSHIRIG`I

1-Keys.  Pedagogik  faoliyat  o`z mohiyatiga ko`ra ijodiy  xarakterga ega. Ta’limda  o`qituvchining professional odobi,  bu  xususiyatni ham o`z ichiga  oladi. Ma’lumki, inson oldida bir  mummo turgandagina ijodkorlikka ejtiyoj tug`iladi. O`qituvchilik kasbi ham ana shunday xususiyatga ega. Chunki  o`qituvchilik kasbi ham  ana  shunday xususiyatga ega.  Chunki o`qituvchilik ishida  hamma vaqt ham qo`llash mumkin bo`lgan tayyor qoida, retsep yoki shablonlaar yo`q. huddi shunday biologiya  fanlarini o`qitishda ham fanning o`ziga xos metod, vosita, uslublari, shakllari, biologik ta’lim  metodikasining analiz, sintez, induksiya, deduksiya va boshqa usullari mavjud.

Savol

1. Ijodiy faoliyat nima?
2. Biologiya o`qitish  metodikasining asosiy qoidalari: ta’lim usuli  va texnikasi;   o`qitishni tashkil qilish shakli, vositasini  aniq  misollar bilan tushuntiring.
3. Siz o`z pedagogik faoliyatingizda  ko`proq  qaysi  metodlardan foydalangan bo`lar edingiz?

TALABALAR UCHUN KO`RSATMA

1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.

2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.

3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.

4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.

5. O`z fikringizni bayon eting.

KEYSNI YECHISH JARAYONI:

1. Talabalar keys moxiyatinii u bilan tanishish kichik guruxda muxakama qilinadi.

2. Talabalar kichik gurux a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.

3. Muamoni xal etishda dastlab o`quvchilarda bo`shliqlarni kelib chiqish sabablarini aniqlang va tizimlashtiring

4. Ushbu bo`shliqlarni to`ldirish asosiy yo`larini aniqlang.

5. Bo`shliqlarni to`ldirish yuzasidan berilgan fikrlar taxlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.

18-mavzu: Biologiyani oʻqitishda foydalaniladigan koʻrgazmali, amaliy metodlar va ular tarkibiga kiruvchi metodlar hamda ularning turlari.

KEYS TOPSHIRIG`I

1-keys. Biologiya fanidan samaradorligi nafaqat o`qituvchining tayyorgarlik darajasiga, balki boshqa omillarga ham bog`liq.

Savol va topshiriqlar:

1. O`qituvchiga bog`liq bo`lgan va unga bog`liq bo`lmagan omillarni aniqlang.
2. O`quvchilarning o`zlashtirishi va ta’lim samaradorligini oshirish uchun tavsiyalar ishlab chiqing.

2-keys. Respublikamiz ta’lim muassasalarida standart testlardan keng foydalaniladi. Testlardan foydalanish bir qator afzalliklarga ega bo`lishiga qaramasdan, kamchiliklari ham mavjud: o`quvchilarning nutq va muloqot madaniyati past darajada, o`z fikrini bayon etish, fikrini asoslash, mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko`nikmalari tarkib topmaganligi ma’lum bo`lib qolmoqda.

 Savol va topshiriqlar:

1. Muammo nimadan iborat?

2. Mazkur muammoni hal etish uchun o`qituvchilar qanday ishlarni amalga oshirishlari lozim deb o`ylaysiz?

3. Siz bu muammoga qanday yechimlar taklif qilasiz?

3-keys. Fan o`qituvchisi axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirish maqsadida o`quvchilarga turli axborot manbalaridan mavzuga oid ma’lumotlarni to`plab kelishni topshiriq qilib berdi.

Savol va topshiriqlar:

1.O`quvchilarda axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirish o`quvchilarning turli manbalardan mavzuga oid axborotlarni to`plashlari bilangina to`liq amalga oshiriladimi?

2. O`qituvchi o`quvchilarda axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirishda nimalarga e’tibor qaratmog`i, o`quvchilarga qanday mazmundagi topshiriqlarni berishi kerakligini izohlang.

3. Mediaxavfsizlik masalalari qanday amalga oshiriladi?

4-keys. Biologiya — eksperimental fan. Tajribalarni olib borish uchun har doim ham imkoniyat bo`lmaydi.

Cavol va topshiriqlar:

1. Maktablarda tajriba uchun  sharoit yetarlimi,
2. Sharoit bor bo`lsa ham tajribalar o`tkazimaydi. Bunga sabab nima deb o`ydaysiz?
3. O`quvchilarda fanga oid kompetentsiyalarni darsdan tashqari vaqtlarda shakllantirish imkonini yaratish yuzasidan tavsiyalarni ishlab chiqing.

5-keys. Zamonaviy biotexnologiya fani yutuqlari insoniyat hayotidagi qator muammolarni hal qilishga xizmat qilmoqda. Biroq genlari modifikatsiyalangan organizmlar, ulardan olingan mahsulotlarga bir guruh olimlar va jamoatchilik “xavfli” deb qarashmoqda. Cavol va topshiriqlar:

1. Siz genlari modifikatsiyalangan organizmlar, ulardan olingan mahsulotlarni xavfli deb hisoblaysizmi? Javobingizni asoslab bering.
2. Genlari modifikatsiyalangan organizmlarning “zararsiz” ekanini isbotlang.

TALABALAR UCHUN KO`RSATMA

1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.

2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.

3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.

4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.

5. O`z fikringizni bayon eting.

KEYSNI YECHISH JARAYONI:

1. Talabalar keys moxiyatini u bilan tanishish kichik guruxda muxakama qilinadi.

2. Talabalar kichik guruh a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.

3. Muamoni xal etishda dastlab o`quvchilarda bo`shliqlarni kelib chiqish sabablarini aniqlang va tizimlashtiring

4. Ushbu bo`shliqlarni to`ldirish asosiy yo`larini aniqlang.

5. Bo`shliqlarni to`ldirish yuzasidan berilgan fikrlar taxlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.

18-mavzu: Biologiyani oʻqitishda foydalaniladigan koʻrgazmali, amaliy metodlar va ular tarkibiga kiruvchi metodlar hamda ularning turlari.

KEYS TOPSHIRIG`I

1-keys. Biologiya fanidan samaradorligi nafaqat o`qituvchining tayyorgarlik darajasiga, balki boshqa omillarga ham bog`liq.

Savol va topshiriqlar:

• O`qituvchiga bog`liq bo`lgan va unga bog`liq bo`lmagan omillarni aniqlang.
• O`quvchilarning o`zlashtirishi va ta’lim samaradorligini oshirish uchun tavsiyalar ishlab chiqing.

2-keys. Respublikamiz ta’lim muassasalarida standart testlardan keng foydalaniladi. Testlardan foydalanish bir qator afzalliklarga ega bo`lishiga qaramasdan, kamchiliklari ham mavjud: o`quvchilarning nutq va muloqot madaniyati past darajada, o`z fikrini bayon etish, fikrini asoslash, mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko`nikmalari tarkib topmaganligi ma’lum bo`lib qolmoqda.

 Savol va topshiriqlar:

1. Muammo nimadan iborat?

2. Mazkur muammoni hal etish uchun o`qituvchilar qanday ishlarni amalga oshirishlari lozim deb o`ylaysiz?

3. Siz bu muammoga qanday yechimlar taklif qilasiz?

19-mavzu: Biologiyani oʻqitishning faol metodlari

1-keys. Fan o`qituvchisi axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirish maqsadida o`quvchilarga turli axborot manbalaridan mavzuga oid ma’lumotlarni to`plab kelishni topshiriq qilib berdi.

Savol va topshiriqlar:

1.O`quvchilarda axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirish o`quvchilarning turli manbalardan mavzuga oid axborotlarni to`plashlari bilangina to`liq amalga oshiriladimi?

2. O`qituvchi o`quvchilarda axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasini shakllantirishda nimalarga e’tibor qaratmog`i, o`quvchilarga qanday mazmundagi topshiriqlarni berishi kerakligini izohlang.

3. Mediaxavfsizlik masalalari qanday amalga oshiriladi?

19-mavzu: Biologiyani oʻqitishning faol metodlari

KEYS TOPSHIRIG`I

2-keys. Shaharda transport sonining ortishi tufayli havoda karbonat angidrid gazining miqdori kо‘paymoqda. Shahar hokimi kо‘proq daraxt о‘tkazishni taklif berdi.

Siz hokimning taklifiga qо‘shilasizmi?

Bitta katakni belgilang. Ha Yо‘q

Javobingizni tushuntiring.  . Ha Yо‘q

3-keys. Biologiya — eksperimental fan. Tajribalarni olib borish uchun har doim ham imkoniyat bo`lmaydi.

Cavol va topshiriqlar:

• Maktablarda tajriba uchun  sharoit yetarlimi,
• Sharoit bor bo`lsa ham tajribalar o`tkazimaydi. Bunga sabab nima deb o`ydaysiz?
• O`quvchilarda fanga oid kompetentsiyalarni darsdan tashqari vaqtlarda shakllantirish imkonini yaratish yuzasidan tavsiyalarni ishlab chiqing.

5-keys. Zamonaviy biotexnologiya fani yutuqlari insoniyat hayotidagi qator muammolarni hal qilishga xizmat qilmoqda. Biroq genlari modifikatsiyalangan organizmlar, ulardan olingan mahsulotlarga bir guruh olimlar va jamoatchilik “xavfli” deb qarashmoqda. Cavol va topshiriqlar:

• Siz genlari modifikatsiyalangan organizmlar, ulardan olingan mahsulotlarni xavfli deb hisoblaysizmi? Javobingizni asoslab bering.
• Genlari modifikatsiyalangan organizmlarning “zararsiz” ekanini isbotlang.

TALABALAR UCHUN KO`RSATMA

1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.

2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.

3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.

4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.

5. O`z fikringizni bayon eting.

KEYSNI YECHISH JARAYONI:

1. Talabalar keys moxiyatini u bilan tanishish kichik guruxda muxakama qilinadi.

2. Talabalar kichik guruh a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.

3. Muamoni xal etishda dastlab o`quvchilarda bo`shliqlarni kelib chiqish sabablarini aniqlang va tizimlashtiring

4. Ushbu bo`shliqlarni to`ldirish asosiy yo`larini aniqlang.

5. Bo`shliqlarni to`ldirish yuzasidan berilgan fikrlar taxlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.

20-mavzu: Biologiyani  oʻqitishning interfaol va muammoli izlanish metodlari

KEYS TOPSHIRIG`I

1-Keys. Biologiya — eksperimental fan. Tajribalarni olib borish uchun har doim ham imkoniyat bo`lmaydi.

Cavol va topshiriqlar:

• Maktablarda tajriba uchun  sharoit yetarlimi,
• Sharoit bor bo`lsa ham tajribalar o`tkazimaydi. Bunga sabab nima deb o`ydaysiz?
• O`quvchilarda fanga oid kompetentsiyalarni darsdan tashqari vaqtlarda shakllantirish imkonini yaratish yuzasidan tavsiyalarni ishlab chiqing.

2-Keys. Biologiyani o`qitishda hozirgi kunda Xalq ta`limi Vazirligiga qarashli Multimediya markazi va bir qancha xorij ta`lim muassasalari tomonidan Biologiya fanidan xar bir mavzu bo`yicha virtual laboratoriyalar yaratilgan. Ushbu virtual laboratoriyalar nazariy ma`lumotlar, laboratoriya ishi, video, audeolar, interaktiv o`yinlar, test va har xil topshiriqlarni majmuihamda interfaollikdan iborat mustaqil ta`lim oluvchi maxsus dasturlardir. Lekin barcha maktablarda undan foydalanishning imkoni yo`q. Imkoniyati borida ham undan foydalanilmaydi.

Savollar

1. Virtual laboratoriyalar deganda nimani  tushunasiz?  Uning  amaliy ahamiyati  nimada?
2. Virtual laboratoriyalardan foydalanishni o`qitishning interfaol usuli desak bo`ladimi?
3. Nima uchun ta’limda virtual laboratoriyalardan foydalanishda sustkashlikka yo`l qo`yilyapti? Fikringizni izohlang.
4. Virtual laboratoriyalarni biologiya o`qituvchisini ozi ham yaratsa bo`ladimi? Buning uchun u  nimallarni  bilishi va qanday ko`nikmalarga ega bo`lishi lozim?
5. Sizda virtual laboratoriyalar yaratishga imkoniyat bo`lsa ko`proq qaysi mavzularga oid virtual laboratoriyalar tayyorlagan bo`lar edingiz? Nima uchun?

3-Keys bayoni. Biologiya fanini о‘qitishda mavzu-taqvim rejaga kо‘ra, “Ildizning tuzilishini о‘rganish” mavzusidagi laboratoriya mashg‘uloti va “Ildiz turlari” mavzusini о‘rganishga 1 soat (45 daqiqa) vaqt ajratilgan.

Keys savoli. Siz dars samaradorligini pasayishini oldini olgan holda mazkur vaziyatda qanday yо‘l tutasiz?

О‘qituvchining yechimi. О‘qituvchi biologiya fanini о‘qitishning darsdan tashqari ishlar shaklini qо‘llaydi, bunda darsdan 1 bir hafta oldin ildizlarning tuzilishini о‘rganish uchun о‘quvchilar urug‘ni undirib, о‘stirib о‘rganishlarini vazifa qilib beradi (о‘quvchilar tajribani bajarish yuzasidan kо‘rsatma bilan tanishtiriladi).

Kuzatish natijalari darsda muhokama etiladi. Yangi mavzu interfaol metodlar yordamida о‘qitiladi.

 4-keys. Quyidagi rasmni izohlang.

Keys savoli:

1. Odamning kalla suyagi yoshi bilan bog‘liq holda qanday о‘zgaradi?

 2. Kalla suyagining bunday tuzilishi qanday ahamiyatga ega?

Manba: “Odam va uning salomatligi” 8-sinf о‘quvchilari uchun darslik. Keysni bajarish yuzasidan kо‘rsatmalar:

1. Manbani о‘qib, savollarga javob toping.

2. О‘z javobingizni о‘rtog‘ingizning javobi bilan taqqoslang.

3. Keysning javobi yuzasidan о‘rtog‘ingiz bilan bir tо‘xtamga keling va javobni bayon eting.

 5-Keys bayoni. Dunyo aholisining 75% gelmintoz bilan kasallangan. Yurak xastaliklaridan hayotdan kо‘z yumadigan odamlarning 90 % shu kasallik bilan og‘rigan. Keys topshirig‘i. Quyida keltirilgan rasmni izohlang.

Nima sababdan gelmintoz bunchalik keng tarqalgan? Gelmintlardan saqlanish choralarini о‘rganing.