4-modul: Biologik ta’lim mazmuni
11-mavzu: Biologik ta’lim mazmunining tarkibiy qismlarini
shakllantirish yoʻllari
KEYS TOPSHIRIG`I
1-Keys. Ta’lim mazmunini modernizatsiyalashning istiqbolli maqsadi o’quv jarayoning sifatini taminlash, ijtimoiy jihatdan rivojlangan yuksak ma’nayiyatli shaxsni kamol toptirishdan iborat. O’quvchilarning pedagogik qo’llab-quvvatlash natijasida ular duch keladigan qiyinchiliklarni bartaraf etish imkoniyati vujudga keladi. Shu bilan bir qatorda, o’quvchilarni muaffaqiyatli ijtimoiylashtirish, ularning salomatliklari hamda huquqlarini muhofaza qilish va himoya jarayoni tezlashadi. Ta’lim mazmunini modernizatsiyalashning muhim vazifalaridan biri uning sifatini taminlashga erishish o’quv jarayonini indiyiduallashtirish va tabaqalashtirishni nazarda tutadi. Shunga muvoiq ko`pgia maktablarda tabaqalashtirib o`qitish boshlandi. Bu esa o`z samarasini bera boshladi. Lekin tabaqalashtirilgan sinflardagi o`quvchiarning o`zlashtirish darajasi rejada belgilangandek ko`rsatkichga erishmadi va muayyan muammolarni kelib chiqishiga sabab bo`ldi.
Savol:
- Nima uchun tabaqalashtirilgan sinflardagi o`quvchiarning o`zlashtirish darajasi rejada belgilangandek ko`rsatkichga erishmadi?
- Bunga asosiy sabab, omil nima deb o`ylaysiz?
- Qanday muammolar kelib chiqqan bo`lishi mumkin?
- Ushbu muammolarni qanday bartaraf qilish mumkin?
TALABALAR UCHUN KO`RSATMA
1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.
2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.
3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.
4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.
5. O`z fikringizni bayon eting.
KEYSNI YECHISH JARAYONI:
1. Talabalar keys mohiyatinii u bilan tanishish kichik guruhda muhokama qilinadi.
2. Talabalar kichik gurux a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.
3. Muamoni hal etishda dastlab o`quvchilarda bo`shliqlarni kelib chiqish sabablarini aniqlang va tizimlashtiring
4. Ushbu bo`shliqlarni to`ldirish asosiy yo`larini aniqlang.
5. Bo`shliqlarni to`ldirish yuzasidan berilgan fikrlar tahlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.
12-mavzu: Umumiy oʻrta ta’lim maktablarida biologik ta’lim mazmuni asoslari
KEYS TOPSHIRIG`I
1-Keys. Ma’lumki jamiyatdagi o`zgarishlar ta’lim tizimiga bevosita ta’sir etadi. Yangi O`zbekistonni rivojlanishida umumiy o`rta ta’limni 12 yillik tizimdan 11 yillik tizimga o`tkaziishi, o`rta maxsus kasb ta’limini alohida talablar asosida rivojlantirilishi biologiya ta’limi o`qiyilishi holaatiga ham bir qadar ta’sir etdi.
Savol:
1. Biologiy ta’limini tashkil etishda o`qituvchilarning faoliyatiga qday ta’sir ko`rstdi?
2. Biologiy fani mazmunini o`quvchilar tomonidan o`zlashtirilishiga qanday ta’sir etadi deb o`ylaysiz?
3. O`quvhilarni kasbga yo`naltirishda muayyan o`zgarishlar bo`ladimi?
4. Umumiy o`rta ta’limni 12 yillik va 11 yillik tizimini “T-sxema” usulida baholang.
TALABALAR UCHUN KO`RSATMA
1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.
2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.
3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.
4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.
5. O`z fikringizni bayon eting.
13-mavzu: Biologik ta’limning maqsad va vazifalari. Biologik ta’lim komponentlari
KEYS TOPSHIRIG`I
1-Keys. Biologiya ta’limi standartida “O’quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qoyiladigan minimal talablar” dan keyin, IV-bo’lim “O’quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qoyilgan maksimal talab”lar berilgan, O’quvchilarga maksimal ball yoki baho qoyishda har ikkala ya’ni minimal va maksimal tayyorgarlik darajasiga bo’lgan talablarni o’zida mujassamlashtirgan bo’lishi e’tiborga olingan.
Savol:
- Bunga asosiy sabab nma?
- Hozirgi vaqtda maktablarda Qaysi darajadgi o`quvchilar ko`proq tarbiyalanib voyaga yetmoqda?
2-Keys. Biologiya ta’limi vazifalari nuqtai nazaridan ta’lim mazmunining murakkabligini minimallashtirish bir butunlikni, sistemalilikni, uzluksizlikni va o’zaro bog’liqlikni saqlagan holda olib boriladi.
Savol:
- Biologiya ta’limi vazifalari nuqtai nazaridan ta’lim mazmunining murakkabligini minimallashtirishda qayd etilgan mazkur omillardan birortasi hisobga olinmasa biologiyaa ta’limi tizimida qanday o`zgarish bo`lishi mumkin?
- Har bir omil yuzasidan fkrigizni izohlang.
TALABALAR UCHUN KO`RSATMA
1. Keys moxiyatini yetarlicha anglab oling.
2. Muammoning yechimini topishga xizmat qiluvchi omillar va manbalarni aniqlang.
3. Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko`proq daxldor bo`lgan omilni ajrating.
4. Ushbu omillar asosida yechimni asoslashga xarakat qiling.
5. O`z fikringizni bayon eting.
KEYSNI YECHISH JARAYONI:
1. Talabalar keys moxiyatinii u bilan tanishish kichik guruxda muxakama qilinadi.
2. Talabalar kichik gurux a`zolari bilan xamkorlikda muammoni xal etishga zamin tayyorlaydigan omillarni va manbalarni aniqlaydilar.
3. Muamoni xal etishda dastlab o`quvchilarda bo`shliqlarni kelib chiqish sabablarini aniqlang va tizimlashtiring
4. Ushbu bo`shliqlarni to`ldirish asosiy yo`larini aniqlang.
5. Bo`shliqlarni to`ldirish yuzasidan berilgan fikrlar taxlil etiladi va umumiy xulosa yasaladi.
14-mavzu: Biologik ta’lim jarayonida kompetensiyaviy yondoshuv.
KEYS TOPSHIRIG`I
1-keys.
Mutaxasislik fanlarni o`qitishda pedagoglarning kasbiy mahorati, kompitentligi, iqtidor va ish tajribasi alohida ahamiyat kasb etadi. Pedagog qanchalik darajada kasbiy mahorati, kompitentligi, iqtidori va ish tajribasiga ega bo`lsa, u metodika talablarine o`z faoliyatida shunchalik qo`llaydi va samarali natijalarni erishadi. .
Savol:
- Kompitentlik nima? U sizda qay darajad?
- Pedagogik iqtidor nima? Uni kompitentlikka nima aloqasi bor?
- Kelgusida o`zingizni mahoratli pedagog sifatida tasvirlang.
2-keys.
Hasharotlarning oyoq tiplarini tuzilishiga doir keys topshirig`i.
1. Dars davomida hasharorlarning harakati kuzating?
2. Qaysi bankaning devorlarida un changlari ko`proq paydo bo`lganligi aniqlang?
3. Nima uchun bankalarning birini devorida un changlari paydo bo`ldi? Sababini tushintirib bering.
Kuzatish jarayonida, o`quvchilar, hasharotlarning oyog`ining uchlari, tirnoqlari qanday tuzilish (tip)da ekanligi bilan tanishib, keys topshiriqlarini bajaradilar, xulosalarini daftarlariga qayd etadilar. (tajriba natijasiga ko`ra uy pashshasi solinganidish devorlarida un changlari paydo bo`ladi).
3-keys
“Ochofat ninachilar”
O`tloq va suv bo`yidagi qamishzorlarda tez uchib yuradigan chiroyli ninachilarni uchratamiz. Ular butun yoz bo`yi “sayr” qilib yuradi. Ninachi soatiga 104 km tezlikda harakat qiladi, bu tezlik qanotlarini sekundiga 30 marta qoqishi bilan bog`liq. Ninachi uchishi jarayonida murakkab harakatlar bajaradi – xuddi lochindek pastga sho`ng`iydi, havoda umbaloq oshadi. U barcha hasharotlar ichida eng “ochko`zi” hisoblanadi. Ninachi 2 soatda 40 ta pashshani, chivinni iste’mol qiladi. U hatto uchib yurgan vaqtda ham o`ljasini tutib yeya oladi. Agar ninachini sherga qiyoslasak, sher bir ovqatlanganda bitta sigirni yeyishiga to`g`ri keladi. Endi kun bo`yi uchib yuradigan ninachi qancha pashsha chivinlarni iste’mol qiladi, buni tasavvur qilsa bo`ladi. Ninachining buchalik “Ochofat” bo`lishiga sabab nima? Siz nima deb o`ylaysiz?
Savollar.
1. Ninachi qaysi turkumga mansub?
2. U bir kunda qancha hasharotni qirib bitirishi mumkin?
3. Ninachi foydalimi?
4. U iste’mol qilgan oziqasidan hosil bo`lgan energiyani organizmning qaysi qismiga va qanday funksiyani amalga oshirishga sarflaydi?
O`qituvchi yechimi
1. Ninachilar turkumiga mansub.
2. Ninachi 2 soatda 40 ta hasharot iste’mol qilsa, yozgi kun uzunligini hisobga olgan holda ninachi yzda kunduz kuni 15-16 soat uchib yuradigan va bu vaqt davomida 300-320 ta hasharotni yeb bitiradi.
3. Foydali. U zararli hasharotlarni qirib foyda keltiradi.
4. Yuqoridagi ma’lumotga asoslanadigan bo`lsak, iste’mol qilgan oziqasidan hosil bo`lgan energiya qanotlarini qoqish vazifasini bajaradigan muskullarga sarf bo`ladi.