Savol va topshiriqlar

Nazorat savollari

1. Qon va uning organizmdagi ahamiyati?
2. Qonning fizik- kimyoviy xossalari.
3. Qon plazmasi va uning tarkibi.
4. Qonning qaysi bufer tizimlari рН darajasini saqlab turadi?
5. рН Turg‘unligini saqlab turishda qon va to‘qimalarning bufer tizimlarining roli?
6. Qonning onkotik va osmotik bosimi, ularni qanday faktorlar belgilaydi?
7. Izotonik, gipotonik va gipertonik eritmalar ?
8. Gemoliz nima, uning qanday turlari bor?
9. Qon shaklli elementlari va ularning funksiyalari nimalardan iborat .
10. Gemoglabin qanday birikma, uning fiziologik roli.
11. Fagotsitoz nima, uning qanday ahamiyati bor?
12. Gomeostaz nima?
13. Qonning guruhlarga ajratilishi.
14. Qon quyish va uning ahamiyati nimadan iborat.
15. Donor va retsipient atamalariga ta’rif bering.
16. Rezus-kelishmovchilik deb nimaga aytiladi, u qanday hollarda yuzaga keladi?
17. Qon quyishda qanday qoidalarga rioya qilishi kerak?
18. Gemopoez nima, u qanday boshqariladi?
19. Qon aylanish doirasini va uning funksiyasi.
20. Yurak sikli qanday fazalardan iborat.
21. Elektrokardiogramma nima? Ularning tishlari va ular oralig‘idagi masofa nimani aks ettiradi.
22. Yurak faoliyatini boshqarilishni qanday yo‘llari bor.
23. Qon bosimi nima, uni o‘lchash usullari qanday, uning balandligiga qanday omillar ta’sir etadi.
24. Yurak muskuli qanday fiziologik xususiyatlarga ega.
25. Yurak avtomatiyasi nima.
26. Qonning tomir bo‘ylab harakatlanishini qanday fiziologik qonunlar boshqaradi.
27. Qon depolari va ularning ahamiyati.
28. Yurakning qisqarish ritmiga qanday omillar ta’sir etadi.

Mavzuni  mustahkamlash uchun topshiriqlar.

1. Jadvalni to‘ldiring.

2.To‘g‘ri javobni belgilang.

1)  Burun bo‘shlig‘ida havo namlanadi, ilitiladi va changdan tozalanadi.

2)  Organizmga doimiy ravishda kislorod kirib turadi.

3)  Organizmda gazlar almashinuvi diffuziya hodisasiga ko‘ra amalga oshadi.

4)  Tashqi nafas olish burun bo‘shlig‘i va atmosfera o‘rtasida amalga oshadi.

5)  O‘pka passiv organ, chunki mustaqil ravishda kengayib, bo‘shasha olmaydi.

6) Nafas olish reflektor boshqariladi, lekin bosh miya yarim sharlari nazorat qiladi.

7)  Nafas olish markazi o‘rta miyada joylashgan.

8)  Tovush boylamlarini 3 guruh muskullar boshqaradi.

9)  Hiqildoqda uzuksimon, qalqonsimon va hiqildoq usti tog‘aylari joylashgan.

10) Chap o‘pka o‘ng o‘pkaga nisbatan kattaroq.

3. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

1. Traxeya uzunligi qancha?
2. Erkaklarda tiriklik sig‘imi?
3. Ayollarda tiriklik sig‘imi?
4. Sportchilarda o’pkasining tiriklik sig’imi miqdori?
5. Alveolalar soni 2 ta o’pkada qanchani tashkil etadi?
6. Alveolalarning umumiy sathi ?
7. Odam 1 daqiqada qabul qiladigan O₂ miqdori qancha?
8. Jismoniy mashqdan so‘ng o’zlashtiriladigan O₂ miqdori qancha?
9. Ovoz boylamlari uzunligi: erkaklarda va ayollarda qanchani tashkil etadi?

Nazorat savollari.

1. Assimilyatsiya va dissimilyatsiya nima?
2. Moddalar almashunuvining asosiy bosqichlari ?
3. Oqsillar organizmda qanday funksiyani bajaradi?
4. Azot balansi nima?
5. Оdamning oqsilga bo‘lgan ehtiyoji qanday?
6. Organizmda uglevodlar qanday funksiyani bajaradi?
7. Qaysi oqsillar sifatli hisoblanadi?
8. Makroelementlar va mikroelementlarga misol keltiring.
9. Vitamin atamasini qaysi olim nechanchi yil kiritgan?
10. Ovqat hazm qilish a’zolarini sanang.
11. Vitamin miqdori kamayishi va ko‘payishi nima dep ataladi?
12. Fermentlarni klassifikatsiyalang va ularning hazm jarayonidagi ahamiyatini sanang?
13. Organizmda suv qanday vazifani bajaradi?
14. Mineral moddalarning ahamiyati qanday?
15. Suv – tuz almashunuvi qanday boshqariladi?
16. Vitaminlar nima?
17. Qaysi vitaminlar suvda qaysilari yog’da eriydi?
18. Gipovitaminoz, avitaminoz, gipervitaminozlar nima ?
19. Kasbiga qarab turli yosh guruhlaridagi kishilarning energiya sarfi?
20. Ovqat ratsionini tuzishda nimalarga ahamiyat berish lozim?

Mavzuni o‘zlashtirish uchun topshiriqlar.

13. Tashqi muhit harorati 15- 20^⸰ C atrofida bo‘lganida, tinch holatda o‘tirgan odamda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik energiyasining … teridan nurlanish, … o‘tkazish va … bug‘lanish orqali tashqariga ajratiladi?
14. Katta odamlarning bir kecha- kunduzlik ovqati tarkibida qancha oqsil, yog‘ va uglevod bo‘lishi kerak (gramm)?
15. Moddalar almashinuvi natijasida organizmda hosil bo‘lgan energiyaning 70- 80 % i nima orqali tashqariga chiqib ketadi?
16. O‘rta yoshli aqliy va yengil jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchilarning sutkalik ovqat ratsionida qand va shakar necha gramm bo‘lish kerak?
17. 1 gramm uglevod oksidlanishiga necha litr kislorod sarflanadi?
18. Glukozaning kislorodsiz sharoitda sut kislotagacha parchalanishi tufayli ajralib chiqadigan energiyaning necha foizi issiqlik energiyasi sifatida tarqaladi?
19. 180 gramm glukozaning C, H, O atomlari orasidagi bog‘larda to‘plangan potensial energiyaning miqdori qancha (kJ) bo‘ladi?
20. Energiya almashinuvi va jarayonining tayyorgarlik davrida ajralgan energiya …………
21. Glukozaning to‘liq parchalanishi natijasida nechta molekula ATF sintezlanadi?
22. 5 kunda odam o‘rtacha qancha (gramm) O₂ (a) va tuz (b) o‘zlashtiradi?
23. Energiya almashinuvining uchinchi bosqichida 288 molekula ATF hosil bo‘lishi uchun qancha molekula sut kislota parchalanishi kerak?
24. Energiya almashinuvining anaerob (a) va aerob (b) bosqichlarida necha kJ energiya issiqlik tarzida tarqab ketadi?

1.To‘g‘ri javobni belgilang.

1)  Plastik almashinuv hisobiga organizm o‘sadi, rivojlanadi, hujayralar bo‘linadi.

2)  Assimilyatsiya va dissimilyatsiya bir-biriga teng.

3)  Vitamin yetishmasligi avitaminozga sababchi bo‘ladi.

4)  C vitamini kalsiy va fosfor almashinuvida ishtirok etadi.

5)  Moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari CO₂, mochevina, mineral tuz hisoblanadi.

6)  Organizmning harorati plastik almashinuv hisobiga ta’minlanadi.

7)  Yosh organizmda katabolizm jadal boradi.

8)  Oqsil va uglevod parchalanganda 4,1 kkal energiya ajraladi.

9)  Yog‘ parchalanganda 4,1 kkal energiya ajraladi.

10) Suvda eruvchi vitaminlarga A, D, K kiradi.

1. Tushunchalarga ta’riflar bering.

 Metabolizm- tirik organizmda hayotni saqlab qolish uchun sodir bo’ladigan kimyoviy reaktsiyalar majmui.

2. energiya almashinuvi — metabolik parchalanish, oddiyroq moddalarga parchalanish yoki moddaning oksidlanishi, odatda issiqlik shaklida va ATP shaklida energiya chiqishi bilan davom etadi.
3. plastik almashinuv — tirik organizmlarda sodir bo’ladigan barcha biosintetik jarayonlarning yig’indisi.
4. Energiya almashinuvining bosqichli tabiatining biologik ahamiyati qanday?

Energiya almashinuvi jarayonida energiyaning bosqichma-bosqich chiqishi energiyadan oqilona foydalanish va saqlash imkonini beradi. Bunday miqdordagi energiyaning bir marta chiqarilishi bilan uning ko’p qismi ADP bilan birlashishga vaqt topolmaydi va issiqlik sifatida chiqariladi, bu esa tana uchun katta yo’qotishlarni anglatadi.

5. Ko’pchilik zamonaviy organizmlar uchun kislorod nima uchun zarurligini tushuntiring. Hujayralarda karbonat angidrid qanday jarayonda hosil bo’ladi?

 Kislorod nafas olish uchun zarurdir. Kislorod mavjud bo’lganda, nafas olish paytida organik moddalar karbonat angidrid va suvga to’liq oksidlanadi.

6. Yer atmosferasida kislorodning to’planishi sayyoramiz aholisining hayotiy jarayonlarining intensivlik darajasiga qanday ta’sir ko’rsatdi?
7. Kislorod butun organizmga chuqur ta’sir ko’rsatadi, sayyoramiz aholisi hayotining umumiy energiyasini oshiradi. Yangi organizmlar paydo bo’ldi va rivojlandi.
8. Tushilgan so‘zlarni to‘ldiring.

Plastmassa almashinuvi reaktsiyalari energiyaning yutilishi bilan davom etadi.

Energiya almashinuvi reaksiyalari energiya chiqishi bilan davom etadi.

Energiya almashinuvining tayyorgarlik bosqichi oshqozon-ichak trakti va lizosomalarda amalga oshiriladi. hujayralar.

Glikoliz sitoplazmada sodir bo’ladi.

Tayyorgarlik bosqichida oqsillar ovqat hazm qilish fermentlari ta’sirida aminokislotalarga aylanadi.

1.Buyrak rasmini ko‘zdan kechiring. Belgilangan buyrak qismini nomlang.

2. 2. Quyidagi savollarga javob bering.

Ayirish a’zolariga qaysi organlar kiradi?

Nima uchun buyrak biofiltr deyiladi?

Organizmda moddalar almashinuvi tufayli qanday zararli moddalar hosil bo‘ladi?

Karbonat angidrid organizmdan qanday chiqarib yuboriladi?

Siydik ayirish a’zolarini yozing.

Buyrak darvozasi qayerda joylashgan?

3. Noto‘g‘ri javobni belgilang.

1) Barcha zararli mahsulotlar buyrakka qon orqali keltiriladi.

2) Buyrak – qorin bo‘shlig‘ida joylashgan juft organ.

3) Buyrak faqat mag‘iz qismdan iborat.

4) Nefron kanali buyrak jomiga ochiladi.

5) Birlamchi va ikkilamchi kalavasimon kanalcha o‘rtasida Malpigi tugunchasi joylashgan.

6) Ikkilamchi siydik Baumen kapsulasida hosil bo‘ladi.

7) Siydik siydik pufagida to‘planadi.

8) Ikkilamchi siydik tarkibi qon plazmasinikiga o‘xshash bo‘ladi.

9) Buyrakning  eng kichik birligi – nefron.

10) Nefron dam olmasdan ishlaydi.

4. Raqamlarni qo‘ying.

Buyrak og‘irligi_______________

Nefron soni: bitta buyrakda_____________

Birlamchi siydik miqdori_______________

Ikkilamchi siydik miqdori_________

Qonga qayta so‘riladigan suyuqlik miqdori_________

Siydik yo’li uzunligi_____________

Siydik pufagi hajmi_____________

1.Quyidagi savollarga javob bering.

1) Qaysi gormon bo‘y o‘sishi va oqsil biosinteziga javob beradi?

2)  Gormon kam yoki ko‘p ishlab chiqarilsa, qanday kasalliklarga sabab bo‘ladi?

3) Yod qaysi gormon tarkibiga kiradi?

4) Qalqonsimon bezning gipo va giperfunksiyasida qanday kasalliklar keltirib chiqadi?

5) Qaysi bez immun tizimini ta’minlashda ishtirok etadi?

6) Stress holatida qaysi gormon ko‘p ajraladi?

7) O‘smir qizlarda qaysi gormon faoliyati kuchayadi?

8) Pegmentatsiya jarayoniga ta’sir qiluvchi gormon nomi?

9)  Neyrogarmon nima?

10) Tashqi sekretsiya bezlari_____________________________________

11) Ichki sekretsiya bezlari_______________________________________

12) Aralash bezlar______________________________________________

2.Rasmda qaysi bez tasvirlangan? Raqamlarni nomlang.

4. Kasalliklarning kelib chiqish sababini ayting.

1. Quyidagi atamalarga ta`rif bering.

Mavzuni o’zlashtirish uchun topshiriqlar.

1. Savollarga javob bering.

1. Pavlov fikriga ko‘ra nerv tizimining funksiyasi__________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Bajaradigan vazifasiga ko‘ra nerv tizimi necha xil bo‘ladi? _________________________________________________________________

2.  Quyidagi savollarga javob bering.

Refleks nima?______________________________________________________

Refleks turlari______________________________________________

Orqa miya qayerda joylashgan?________________________________________

Neyron nima?______________________________________________________

Gipotalamus qayerda joylashgan?______________________________________

Bosh miya qanday qismlarga bo‘linadi?

Miya ko‘prigi qayerda joylashgan?______________________________________

Miyachaning tuzilishi qanday?__________________________________________

3. Refleks yoyi hosil qiluvchi organ va hujayralarni nomlang.
4. Refleks yoyiga ishtirok etuvchi organlarni ketma-ketlikda yozing.

5.To‘g‘ri fikrni belgilang.

1) Neyron o‘simtalari kulrang moddani tashkil etadi.

2) Refleks yoyi tarkibiga 2 xil neyron kiradi.

3) Nerv to‘qimasi neyron va neyrogliyadan iborat.

4) Orqa miya pereferik nerv sistema hisoblanadi.

5) Orqa miya reflektorlik va o‘rkazuvchanlik vazifasini bajaradi.

6) Uzunchoq miyaning ichki qismi kulrang moddadan iborat.

7) Bosh miya po‘stlog‘ida ko‘plab pushta va egatchalar bor.

8) Bosh miya po‘stloq qismi oq moddadan tashkil topgan.

9) Neyron aksonining tugagan joyi retseptor hisoblanadi.

10) Orqa miya miya qutisida joylashgan.

11) Shartsiz refleks hayot davomida orttiriladi.

12) Somatik nerv tizimi skelet muskullari va sezgi organlari ishini boshqaradi.

13) Orqa miya tepasida oraliq miya joylashgan.

14) Po‘stloq osti markazlari oqimtir yadro va targ‘il tana hisoblanadi.

15) To‘rt tepalik o‘rta miyada joylashgan.

6. Sinaps tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring.

7.Jadvalni to‘ldiring.

1.Quyidagi savollarga javob bering.

1. I.M.Sechenov qanday ishlarni amalga oshirgan?
2. I.P.Pavlov ishlari haqida nimalarni bilasiz?
3. Tormozlanish nima?
4. Hissiyot turlari?

2.Pavlov bo‘yicha nerv faoliyati turiga ta’rif bering.

Xolerik______________________________________________________________________________________________________________________________

Sangvinik______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Flegmatik______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Melanxolik_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.To‘g‘ri fikrni belgilang.

a) Refleks – organizmning tashqi muhit taassurotlariga javob reaksiyasi.

b) Shartli refleks tug‘ma bo‘ladi va nasldan naslga beriladi.

c) Uyqu vaqtida barcha organlar dam oladi.

d) Tush ko‘rish sekin uyqu davrida sodir bo‘ladi.

e) Xotira bosh miya yarim sharlarida qo‘zg‘alish natijasida paydo bo‘lgan iz hisoblanadi.

f) Kuchsiz nerv tizimiga ega odamlarda tormozlanish kuchli bo‘ladi.

j) Qo‘rqish, qayg‘urish, yig‘lash – musbat hissiyotga kiradi.

h) Tabiiy fiziologik uyqu katta odamlarda 8 soatni tashkil etadi.

Nazorat savollari.

1. Ta’sirotlarning qabul qilish bo’yicha retseptorlarning qanday guruhlari bo‘ladi?
2. Retseptorlarning ahamiyati nimadan?
3. Retseptorlarning adaptatsiyasi nima va u nima bilan bog‘liq?
4. Ko‘z soqqasining tuzilishi xususiyatlari qanday?
5. Ko‘z soqqasida nurlar sindirilishining ko‘z soqqasida nurlar sindirilishining qanday anomaliyalari farqlanadi?
6. Ko‘z to‘r qavatining tayoqchalari va kolbachalarning qanday ahamiyati bor?
7. Tashqi quloq qanday tuzilgan?
8. O‘rta quloqning tuzilishi qanday?
9. Ichki quloqning tuzilish xususiyatlari qanday?
10. Vestibulyar apparatning xususiyatlari tuzilishi qanday ?
11. Vestibulyar apparat qo‘zg‘olonda qanday reflector reaksiyalar yuzaga keladi?
12. Ta’m retseptorlari qayerda joylashgan?
13. Ta’m retseptorlari qo‘zgvalganda qanday ta’m sezgilari yuzaga keladi?
14. Analizatorlarning funksional strukturasi qanday va uning har bir tarkibiy qismining ahamiyati nimadan iborat?
15. Analizatorlarning miya bo‘limining ahamiyati qanday?
16. Analizatorning miya bo‘limi qanday qismlardan tashkil topadi ?
17. Analizatorlarning qanday turlari bor?

 Mavzuni o‘zlashtirish uchun topshiriqlar.

 2.Ko‘zning yordamchi qismlariga nimalar kiradi?

____________________________

____________________________

____________________________

3. Ko‘zning optik qismiga nima kiradi?

1)_____________________________

2)_____________________________

3)_____________________________

4)_____________________________

4.  Quyidagi kasalliklarni sharhlang.

Daltonizm__________________________________________________________

Gipermetropiya______________________________________________________

Miopiya____________________________________________________________

 Jadvalni to‘ldiring.

7.Quyidagi savollarga javob bering.

1) Nog‘ora parda qanday to‘qimadan iborat?

2) Perilimfa suyuqligi qayerda joylashgan?

3) Vestibulyar analizator nima?

4) Nima uchun kar odam soqov bo‘ladi?

5) Chig‘anoqning vazifasi qanday?_

6) Proprioretseptor nima?

7) Vistseroretseptor qayerda joylashgan?

8) Adaptatsiya nima?

9) Ko‘r dog‘ nima?

10) Ko‘zdagi retseptor turlari, vazifasi.

11) Ko‘rish o‘tkirligi qanday aniqlanadi?_

12) Akkomodatsiya nima?

13) Ko‘zning ko‘rish maydoni nimaga teng?

14) Volter qaysi sezgi organini ta’riflagan?

15) Qichishish qaysi retseptorga o‘xshash bo‘ladi?           

16) Odam tovush to‘lqinlarini qanday qabul qiladi?

17) Bola nima uchun beshik va belanchakda tebratiladi?

9.To‘g‘ri javob berilgan raqamni doiraga oling.

1) Barcha analizatorlar bir-biridan mustaqil holda ishlaydi.

2) Tayoqchasimon retseptorlar qorong‘uda ko‘rishni ta’minlaydi.

3) Eshitish yo’li quloqning tarkibiy qismi hisoblanadi.

4) Ko‘rish nervining birlashgan joyi ko‘r dog‘ni hosil qiladi.

5) Odam 70% axborotni eshitish orqali qabul qiladi.

6) Hid bilish retseptori burun bo‘shlig‘ida joylashgan.